ΑΣΠΑΡΤΑΜΗ

1. Τι είναι η ασπαρτάμη;

Η ασπαρτάμη είναι μια συνθετική, μη θρεπτική, γλυκαντική ουσία (sweetener), που κυκλοφορεί στην αγορά με διάφορα εμπορικά ονόματα και χρησιμοποιείται ευρύτατα ως υποκατάστατο του δισακχαρίτη σακχαρόζη (τη γνωστή ζάχαρη). Η ασπαρτάμη παρέχει περίπου 4Kcal/g, αλλά η θερμιδική της συνεισφορά μπορεί να θεωρηθεί μηδενική λόγω της ελάχιστης ποσότητας που απαιτείται για την επίτευξη του ίδιου γλυκαντικού αποτελέσματος με τη ζάχαρη, καθώς είναι 180-200 φορές γλυκύτερη.

2. Σε ποια προϊόντα χρησιμοποιείται;

Η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται για να προσδώσει γλυκύτητα σε μία ποικιλία τροφίμων και μη-αλκοολούχων ποτών όπως αναψυκτικά, επιδόρπια, γλυκά, τσίχλες, γιαούρτια, προϊόντα μειωμένων θερμίδων και προϊόντα ελέγχου βάρους αλλά και ως επιτραπέζιο γλυκαντικό. Η χρήση της έχει εγκριθεί τα τελευταία 20 χρόνια σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο ακολουθώντας ενδελεχή αξιολόγηση της ασφάλειάς της. Οι καταναλωτές μπορούν να αναγνωρίσουν τα τρόφιμα που περιέχουν ασπαρτάμη καθώς αυτή αναγράφεται στη λίστα των συστατικών στην επισήμανση των προϊόντων. Όπως σε όλα τα πρόσθετα των τροφίμων, μετά την έγκριση χρήσης τους, έτσι και στην ασπαρτάμη έχει αποδοθεί ένας “αριθμός-Ε”. Η παρουσία της στα τρόφιμα υποδηλώνεται είτε με το όνομα (π.χ. ασπαρτάμη) ή με τον αριθμό Ε 951.

3. Είναι ασφαλές να καταναλώνουμε τρόφιμα που περιέχουν ασπαρτάμη;

Οι γλυκαντικές ουσίες όπως η ασπαρτάμη που ταξινομούνται ως πρόσθετα τροφίμων και η χρήση τους στα τρόφιμα ελέγχεται αυστηρά από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία που απαιτεί ότι μόνο τα εγκεκριμένα πρόσθετα μπορούν να χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ή την προετοιμασία των τροφίμων. Ένα νέο πρόσθετο για το οποίο απαιτείται έγκριση στην ΕΕ πρέπει να περάσει από μια ενδελεχή αξιολόγηση της ασφάλειας από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA). Πριν από την ίδρυση της EFSA το 2002, η λειτουργία αυτή διενεργούνταν από την Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (ΕΕΤ). Ο παρασκευαστής ενός πιθανού νέου προσθέτου δεν πρέπει μόνο να αποδείξει ότι υπάρχει πραγματική ανάγκη για την εν λόγω ουσία, αλλά πρέπει επίσης να καταθέσει τοξικολογικές μελέτες (μελέτες για να διαπιστωθεί κατά πόσον μια ουσία είναι βλαβερή), συμπεριλαμβανομένων των δοκιμών για την αξιολόγηση της γονιδιοτοξικότητας, δηλαδή της δυνατότητας να παρεμβαίνει στο γενετικό υλικό που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη του καρκίνου ή αρνητικών επιπτώσεων σε μελλοντικές γενιές. Μετά την αξιολόγηση του συγκεκριμένου προσθέτου και αφού αποδειχτεί ότι δεν παραπλανάται ο καταναλωτής, το εν λόγω πρόσθετο εντάσσεται στον κατάλογο των προσθέτων της ΕΕ. Εάν υπάρχουν οποιεσδήποτε αμφιβολίες σχετικά με την ασφάλεια ενός προσθέτου, τότε η ουσία δεν εγκρίνεται.

Η ασπαρτάμη έχει εγκριθεί για χρήση και περιλαμβάνεται στη «θετική λίστα» των εγκεκριμένων πρόσθετων της ΕΕ μετά από αυστηρή αξιολόγηση της ασφάλειας. Η πρώτη αξιολόγηση για την ασφάλεια της ασπαρτάμης πραγματοποιήθηκε στην Ευρώπη και δημοσιεύτηκε από τη Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (ΕΕΤ) το 1984, ενώ επαναεπιβεβαιώθηκε το 2002. Από τότε η EFSA αξιολογεί τακτικά την ασφάλεια της ασπαρτάμης και οι επιστημονικές της ομάδες έχουν εκδώσει διάφορες επιστημονικές γνωμοδοτήσεις σχετικά με το γλυκαντικό αυτό. Το 2009 η ομάδα ANS της EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία -συμπεριλαμβανομένης της μελέτης του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ramazzini που δημοσιεύτηκε το 2007- ότι δεν υπήρξε καμία ένδειξη καρκινογόνου δράσης της ασπαρτάμης και επομένως κανένας λόγος επανακαθορισμού της καθιερωμένης αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης (ADI) (1) των 40mg/kg βάρους σώματος. Μία παλαιότερη γνωμοδότηση, μετά την πρώτη μελέτη για την ασπαρτάμη από το ίδρυμα Ramazzini, εγκρίθηκε από την πρώην ομάδα AFC της ΕFSA το 2006 και είχε επίσης επαναβεβαιώσει την ασφάλεια της εν λόγω γλυκαντικής ουσίας. Η ασπαρτάμη έχει επίσης αξιολογηθεί από άλλους φορείς, όπως είναι η μικτή επιτροπή εμπειρογνωμόνων των οργανισμών FAO / WHO για τα πρόσθετα, η Υπηρεσία Προτύπων Τροφίμων του Ηνωμένου Βασιλείου (FSA) και η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών (FDA).

Το μέγιστο επίπεδο στο οποίο τα πρόσθετα, όπως η ασπαρτάμη μπορούν να χρησιμοποιηθούν, καθώς επίσης και τα συγκεκριμένα τρόφιμα στα οποία μπορεί να προστίθεται θεσπίστηκαν με Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τα επίπεδα αυτά καθορίζονται σε τέτοιες τιμές που να εξασφαλίζουν ότι ένα άτομο που καταναλώνει μια τυπική δίαιτα δεν θα υπερβεί την Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη (ADI) που καθορίζεται για το εν λόγω πρόσθετο. Στην περίπτωση των γλυκαντικών όπως η ασπαρτάμη, τα επίπεδα αυτά έχουν οριστεί σε τιμές που λαμβάνουν υπόψη τους ιδιαίτερα ευάλωτους πληθυσμούς όπως οι διαβητικοί, οι οποίοι πρέπει να αποφεύγουν τη ζάχαρη που περιέχουν τα τρόφιμα και τα ποτά, και τα παιδιά που είναι γνωστό ότι καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες μη αλκοολούχων ποτών, όπως τα ανθρακούχα ποτά στα οποία μπορεί να προστίθεται ασπαρτάμη για λόγους γλύκανσης.

Η χρήση των γλυκαντικών (και της ασπαρτάμης) ρυθμίζεται σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο από τον Καν. 1333/2008/ΕΚ για τα πρόσθετα τροφίμων και το Παράρτημα της Οδηγίας 94/35/ΕΚ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις γλυκαντικές ύλες που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, το οποίο έχει μεταφερθεί στον Κώδικα Τροφίμων και Ποτών, άρθρο 68. Το Παράρτημα της οδηγίας εφαρμόζεται μέχρι την εφαρμογή του Παραρτήματος ΙΙ του Καν.1333/2008/ΕΚ.

Ισχύουσα νομοθεσία για τα πρόσθετα τροφίμων.

4. Γιατί δημιουργήθηκαν ερωτήσεις σχετικά με την ασπαρτάμη στο παρελθόν;

Πριν από την έγκριση της και από τότε που εισήχθηκε στην αγορά, η ασφάλεια της ασπαρτάμης είχε πυροδοτήσει το ενδιαφέρον και τις αμφισβητήσεις. Οι ερωτήσεις δημιουργήθηκαν αρχικά λόγω κάποιων παλιότερων πειραματικών μελετών σε πειραματόζωα που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ασφάλειάς της. Εθνικά και διεθνή νομοθετικά και συμβουλευτικά όργανα πραγματοποίησαν εκτενείς αξιολογήσεις επικινδυνότητας πάνω στην ασπαρτάμη. Όλα κατέληξαν ότι οι επιστημονικές αποδείξεις είναι επαρκείς για να επιβεβαιώσουν ότι η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για κατανάλωση.

5. Γιατί δημιουργήθηκαν νέες ερωτήσεις για την ασφάλεια της ασπαρτάμης;

Το 2010, δημοσιεύτηκαν δύο μελέτες που αφορούσαν την πιθανή επικινδυνότητα που σχετίζεται με την κατανάλωση συνθετικών γλυκαντικών δηλαδή, μία μελέτη καρκινογένεσης σε ποντίκια που κατανάλωναν ασπαρτάμη μέσω της τροφής που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ramazzini (European Ramazzini Foundation, ERF) (Soffriti et al., 2010) (2), και μία επιδημιολογική μελέτη για την σχέση μεταξύ λήψης τεχνητά ζαχαρούχων αναψυκτικών και αυξημένης συχνότητας πρόωρου τοκετού (Haldorsson et al, 2010) (3). Στην δήλωσή της, τον Φεβρουάριο του 2011, η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δύο μελέτες δεν δίνουν κάποια αιτία επανεξέτασης των προηγούμενων εκτιμήσεων για την ασπαρτάμη ή άλλων γλυκαντικών που επιτρέπονται επί του παρόντος από την ΕΕ. Η ανασκόπηση των μελετών αυτών από την EFSA πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την γαλλική αρχή για την ασφάλεια τροφίμων, περιβάλλοντος και επαγγελματικής περίθαλψης (ANSES), η οποία αναλαμβάνει επίσης εργασίες στον τομέα αυτό.

6. Τι συμβαίνει με την ασπαρτάμη όταν εισαχθεί στον οργανισμό;

Μετά την εισαγωγή της στον οργανισμό, η ασπαρτάμη μεταβολίζεται στο έντερο παρέχοντας τρία συστατικά: ασπαρτικό οξύ, φαινυλανανίνη και μεθανόλη. Όλες αυτές οι ουσίες απορροφούνται φυσιολογικά από τον οργανισμό. Η ασπαρτάμη η ίδια, δεν εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος, ούτε συσσωρεύεται στο σώμα. Τα τρία προϊόντα μεταβολισμού της ασπαρτάμης υπάρχουν φυσικά και σε άλλα τρόφιμα που χρησιμοποιούνται από τον οργανισμό για διάφορες λειτουργίες με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Σε σύγκριση με τα κοινά τρόφιμα, η ποσότητα των συστατικών αυτών που λαμβάνονται από την ασπαρτάμη είναι πολύ μικρή. Για παράδειγμα, το άπαχο γάλα περιέχει περίπου 6 φορές περισσότερη ποσότητα φαινυλαλανίνης και 13 φορές περισσότερη ποσότητα ασπαρτικού οξέος σε σύγκριση με τις αντίστοιχες ποσότητες που εμπεριέχεται σε ένα διαιτητικό μη αλκοολούχο ποτό με ασπαρτάμη. Για την ασπαρτάμη συχνά αναφέρεται ως παράγοντας ανησυχίας η παραγόμενη κατά το μεταβολισμό της μεθανόλη, αν και οι παραγόμενες ποσότητες είναι ελάχιστες και συχνά πολύ μικρότερες από ποσότητες που υπάρχουν κατά φυσικό τρόπο σε διάφορους χυμούς και ποτά. Εκτελέστηκαν εκτεταμένες έρευνες για την ασπαρτάμη και τα προϊόντα μεταβολισμού της μέσω πειραματικών μελετών σε ζώα και ανθρώπους όπως επίσης μελέτες πρόσληψης και παρακολούθησης μετά την αγορά. Εκτός από τις πλήρεις αξιολογήσεις ασφάλειας που πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν, το 2002 η ΕΕΤ προέβει σε αναθεώρηση όλων των αρχικών και πιο πρόσφατων στοιχείων για την ασπαρτάμη και κατέληξε ότι είναι ασφαλής για κατανάλωση.

                       

 

7. Τι προκύπτει από την πρόσφατη έρευνα που αναφέρει συσχέτιση μεταξύ πρόσληψης τεχνητά ζαχαρούχων αναψυκτικών και αύξησης των περιστατικών πρόωρου τοκετού;

Το Φεβρουάριο του 2011, η EFSA αξιολόγησε το δημοσίευμα των Haldorsson et al. το οποίο υποστηρίζει ότι η καθημερινή πρόσληψη συνθετικών ζαχαρούχων αναψυκτικών ίσως σχετίζεται με αυξημένη επικινδυνότητα πρόωρου τοκετού. Η EFSA κατέληξε ότι δεν υπάρχει κανένα διαθέσιμο στοιχείο που να υποστηρίζει μία πιθανή σχέση μεταξύ κατανάλωσης συνθετικών ζαχαρούχων αναψυκτικών και πρόωρου τοκετού. Επιπλέον, επισήμανε ότι απαιτούνται πρόσθετες μελέτες είτε για να επιβεβαιώσουν, είτε για να απορρίψουν τέτοιου είδους σχέση. Δεδομένου ότι η συσχέτιση που βρέθηκε σύμφωνα με τους συγγραφείς, φαίνεται να αφορά πρόωρους τοκετούς που οφείλονται σε ιατρική παρέμβαση και όχι αυθόρμητους, η EFSA τόνισε ότι το ιατρικό ιστορικό και τα κριτήρια με τα οποία πάρθηκαν ιατρικές αποφάσεις για πρόκληση τοκετού είναι παράγοντες που θα πρέπει να διερευνηθούν εκτενέστερα. Η EFSA αναφέρει ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μελέτες που να εξετάζουν και άλλους σημαντικούς παράγοντες που ίσως ασκούν κάποια επίδραση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως η πρόσληψη διαφόρων άλλων ουσιών μέσω της διατροφής.

8. Ποιος ρυθμίζει την χρήση της ασπαρτάμης μέσα στην ΕΕ; Ποιος είναι ο ρόλος της EFSA;

Ο ρόλος της EFSA είναι να παρέχει ανεξάρτητες επιστημονικές πληροφορίες σε ερωτήσεις που σχετίζονται με την ασφάλεια τροφίμων και ζωοτροφών και να κοινοποιεί τις πληροφορίες της στο ευρύ κοινό. Είναι προφανές ότι, η EFSA και οι επιστημονικές τις ομάδες διενεργούν αξιολογήσεις ασφάλειας και αναθεωρούν στοιχεία, όπως η πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ramazzini για την καρκινογόνο δράση της ασπαρτάμης σε πειραματόζωα. Η EFSA ούτε επιτρέπει ούτε απαγορεύει την χρήση των ουσιών στα τρόφιμα. Είναι ευθύνη των διαχειριστών επικινδυνότητας δηλαδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των Κρατών Μελών της ΕΕ να καθορίσουν μέτρα όποτε και όπου απαιτούνται λαμβάνοντας υπόψη επιστημονικές πληροφορίες και αξιολογήσεις επικινδυνότητας. Τον Μάιο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την EFSA να υποβάλει πλήρη επαναξιολόγηση για την ασφάλεια της ασπαρτάμης το 2012. Η επανεξέταση της συγκεκριμένης γλυκαντικής ουσίας ήταν προγραμματισμένη να ολοκληρωθεί το 2020 καθώς αποτελεί μέρος της συστηματικής επαναξιολόγησης όλων των προσθέτων τροφίμων που επιτρέπονται στην ΕΕ πριν από της 20 Ιανουαρίου 2009, όπως προβλέπεται και από τον Κανονισμό (EΕ) 257/2010. Η EFSA δέχτηκε την εντολή για επαναξιολόγηση της ασπαρτάμης, ορίζοντας την ανάγκη για λήψη επιστημονικών δεδομένων μέσω δημόσιας πρόσκλησης που ξεκίνησε την 1η Ιουνίου όπως επίσης και μια πλήρης βιβλιογραφική ανασκόπηση. Επιπλέον η EFSA θα συνεργαστεί με το Γαλλικό φορέα ANSES για την αξιολόγηση διατροφικών κινδύνων/οφέλους των γλυκαντικών.

Ιστότοπος της EFSA για την ασπαρτάμη

9. Υπάρχουν ειδικές οδηγίες προς ομάδες καταναλωτών;

Η EFSA θεωρεί ότι η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για κατανάλωση και ότι δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό στοιχείο μέχρι σήμερα που να αποτελεί αιτία επανεξέτασης της ασφάλειάς της. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις που η χρήση της πρέπει να αποφεύγεται, όπως π.χ. από άτομα που πάσχουν από την σπάνια μεταβολική ασθένεια φαινυλοκετονουρία (phenylketonuria, PKU), καθώς τα άτομα αυτά παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα να μεταβολίζουν την φαινυλανανίνη (ένα από τα προϊόντα υδρόλυσης της ασπαρτάμης κατά την είσοδο της στον οργανισμό), με αποτέλεσμα τη συσσώρευσή της στον οργανισμό με επιβλαβή επακόλουθα. Όλες οι συσκευασίες προϊόντων με ασπαρτάμη υποχρεωτικά φέρουν την προειδοποίηση ότι "περιέχει πηγή φαινυλαλανίνης".

(1.) Αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη (ADI) είναι μια εκτίμηση της ποσότητας ενός προσθέτου τροφίμων, εκφραζόμενη βάσει του σωματικού βάρους, η οποία μπορεί να προσλαμβάνεται ημερησίως σε όλη τη διάρκεια της ζωής, χωρίς αξιόλογο κίνδυνο για την υγεία (JECFA - Η μεικτή επιτροπή εμπειρογνωμόνων FAO / WHO για τα πρόσθετα τροφίμων).

(2.) Soffritti M, Belpoggi F, Manservigi M, Tibaldi E, Lauriola M, Falcioni L, Bua L. Aspartame administered in feed, beginning prenatally through life span, induces cancers of the liver and lung in male Swiss mice. Am J Ind Med. 2010 Dec;53(12):1197-206

(3.) Halldorsson TI, Strom M, Petersen SB, Olsen SF. Intake of artificially sweetened soft drinks and the risk of preterm delivery: a prospective cohort study in 59,334 Danish pregnant women. Am J Clin Nutr. 2010 Sep;92(3):626-33

Πηγή